Na de “Black Lives Matter”-manifestaties in de Verenigde Staten in het voorjaar van 2020 als gevolg van de moord op George Floyd in Minneapolis, kwam er ook in Europa een golf van protesten op gang tegen het systemische racisme. Deze protesten waren niet alleen een uiting van solidariteit met de Amerikaanse beweging, maar riepen de Europese staten ook op hun eigen structurele raciale ongelijkheden aan te pakken, alsmede hun koloniale erfenis in Afrika. Voortbouwend op bewegingen die al tientallen jaren bezig waren, hadden organisaties van de Afrikaanse diaspora en antiracismebewegingen in Europa eisen geformuleerd die varieerden van de verwijdering van standbeelden van koloniale figuren, de naamswijziging van openbare ruimtes en de teruggave van kunstwerken die uit Afrikaanse koloniën meegenomen waren en in Europese musea bewaard waren; tot financiële vergoedingen voor het geweld tijdens de kolonisatie.

Op 24 juni 2020 werd eindelijk het definitieve verslag van de Instantie Waarheid en Waardigheid (l’Instance Vérité et Dignité (IVD)) gepubliceerd in een speciale editie van de Tunesische Staatcourant. Met dit verslag worden de werkzaamheden van de Instantie, zoals het ondervragen van bijna 62.000 slachtoffers en de overdracht van 204 dossiers naar gespecialiseerde kamers die instaan voor het strafrechtelijke vervolgen van mensenrechtenschendingen en economische misdrijven, beëindigd. Het mandaat van de Instantie had betrekking op misdrijven gepleegd tussen juli 1955 en december 2013, wat ook de datum is van de afkondiging van de organieke wet nr. 53-2013 betreffende de inrichting en organisatie van het overgangsjustitieproces. In haar verslag stelt de Instantie niet enkel historische feiten vast maar vermeldt zij ook een lijst van slachtoffers en martelaren van de revolutie die recht hebben op herstel en schrijft ze aanbevelingen voor aan de Staat met het oog op structurele hervormingen. Bovendien besteedt het verslag specifiek aandacht aan de bestuurs- en corruptieproblemen van het land met een herstelprogramma voor “slachtofferregio’s”.

De kwestie van de schade die voortvloeit uit de kolonisatie, die gedurende langetijd naar de achtergrond van het publieke discours is verwezen, is de laatste tijd in Europa in een stroomversnelling geraakt, en in het bijzonder in België.

Een voorstel tot oprichting van een Waarheids- en Verzoeningscommissie wordt momenteel in de Kamer van Volksvertegenwoordigers besproken. België heeft dus een historische kans om de confrontatie aan te gaan met haar koloniale verleden, en zo de onderliggende oorzaak van het hedendaagse onrecht waarmee de Afro-afstammelingen worden geconfronteerd aan te pakken en om nieuwe relaties aan te knopen met de vroeger gekoloniseerde samenlevingen.

Op 17 juni 2019 kondigde de Oegandese regering aan dat het Nationale Beleid op Overgangsjustitie (NBOJ) werd aangenomen, nadat het proces om het beleid op te stellen en aan te nemen tien jaar had geduurd. De officiële publicatie van het Beleid kwam er in september. Met het aannemen van het Beleid komt de regering gedeeltelijk haar engagementen na aangaande verantwoording en verzoening. Deze werden aangegaan tijdens het vredesproces van Juba dat in 2006 van start ging. Ook komt de regering zo haar grondwettelijke verplichtingen na.

In Oeganda geeft ASF al jarenlang onafgebroken steun aan de gemeenschappen die slachtoffer zijn geworden van de misdaden waarvoor Kwoyelo door de International Crimes Division berecht wordt. In april leidde ASF de gezamenlijke inspanningen samen met de Raad van Slachtoffers, de Griffie van de ICD en het International Center for Transitional Justice om de gemeenschappen van de slachtoffers op de hoogte te brengen van de laatste ontwikkelingen in het proces,.

Op 24 september zal de Divisie voor Internationale Misdaden (ICD) het hoofdproces in de zaak Thomas Kwoyelo openen. Deze zaak is de eerste ooit die door een nationale rechtbank behandeld wordt in het conflict tussen het Verzetsleger van de Heer en de Oegandese overheid. Onze landelijke directeur in Oeganda maakt zich zorgen over de mogelijkheid voor slachtoffers om deel te nemen aan het proces en over het gebrek aan overheidssteun voor de ICD

De Instantie voor Waarheid en Waardigheid (IVD), opgericht in 2013 om het proces voor overgangsjustitie in Tunesië te leiden, begint aan het laatste jaar van haar mandaat. De eerste processen over de mensenrechtenschendingen tijdens de dictatuur gaan binnenkort van start voor gespecialiseerde kamers. In deze cruciale periode co-organiseerde ASF vorige week een nationale conferentie: “Het behalen van de doelstellingen van de overgangsjustitie: de rol van het maatschappelijk middenveld en de overheid na de IVD”.

Ter gelegenheid van de 16e Vergadering van de Verdragspartijen bij het Statuut van Rome, co-organiseerde ASF samen met REDRESS een parallel evenement over de wettelijke vertegenwoordiging van slachtoffers voor het Internationaal Strafhof, de Divisie voor Internationale Misdaden in Oeganda en het Speciaal Strafhof in de Centraal-Afrikaanse Republiek.

Sinds 2012 ondersteunt ASF de Divisie voor Internationale Misdaden (ICD) in Oeganda, een binnenlandse rechtbank die gecreëerd werd als onderdeel van de inspanningen van de regering om het Vredesakkoord van Juba tot uitvoering te brengen. Het valt binnen de bevoegdheid van de ICD om ernstige misdrijven te berechten. De ICD speelt een cruciale rol bij het zorgen voor rechtvaardigheid met betrekking tot de wreedheden uit het verleden.

Tussen februari en april 2017 adviseerde ASF slachtoffers van massale gruweldaden in Noord- en Oost-Oeganda over hoe zij het herstellen van de door hen geleden schade zien. Deze consultaties vonden plaats in regio’s getroffen door de rebellengroepering het Verzetsleger van de Heer (LRA). Ze poogden zowel inzicht te verkrijgen in de noden en prioriteiten van de slachtoffers van het LRA met betrekking tot schadeloosstelling, als in hun percepties over de lopende discussies met betrekking tot het overgangsjustitiebeleid.